top of page
IMG_1434.JPG

Verzetsvrouwen onderzoek

Drie jaar geleden begonnen we ons onderzoek naar Nederlandse verzetsvrouwen in de Tweede Wereldoorlog. Op 3 april 2025 verschijnt ons boek Verzetsvrouwen. Een onderbelichte geschiedenis. Hierin reconstrueren we het leven van tien verzetsvrouwen zo volledig mogelijk, inclusief het illegale netwerk waarin ze opereerden.

Achterin het boek staat een verdiepende personenlijst van vrouwen die in de hoofdstukken als bijfiguren naar voren komen. Op deze pagina breiden we deze lijst verder uit met verzetsvrouwen uit ons onderzoek, dat oorspronkelijk begon met een lijst van zo’n vijfhonderd namen. We willen deze vrouwen graag in de schijnwerpers zetten. Hoewel deze lijst niet uitputtend is, vormt zij een waardevol vertrekpunt voor verder onderzoek naar de cruciale rol die vrouwen speelden in het verzet. De auteursrechten op deze lijst berusten bij Van Gisteren. Gebruik ervan is toegestaan met bronvermelding.

Johanna Adriana Ader-Appels (1906-1994)

Johanna Ader- Appels speelde tijdens de oorlog samen met haar man, predikant Bastiaan Jan Ader, een actieve rol in het verzet vanuit hun pastorie in het Groningse Nieuw-Beerta. Ze verleenden onderdak aan joodse onderduikers, hielpen piloten en regelden de distributie van bonkaarten. Na de gevangenneming en fusillade van haar man in 1944 zette zij het werk alleen voort. Na de oorlog werd ze evangeliste en schreef het boek Een Groninger pastorie in de storm, dat internationaal werd vertaald. Ze richtte ook het Ds. Aderfonds op, ter bevordering van dialoog tussen Nederlanders en Duitsers. Ader-Appels ontving meerdere onderscheidingen, waaronder het Verzetsherdenkingskruis en de titel Rechtvaardige onder de Volkeren. Ze overleed in 1994 op 88-jarige leeftijd en werd begraven in Nieuw-Beerta.

Laura (Lau) Carola Mazirel (1907-1974)

Lau Mazirel was een advocate die met haar pacifistische en inclusieve visie streed voor de rechten van vluchtelingen, homoseksuelen en Roma en Sinti. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verzette ze zich actief tegen de nazi’s. Ze hielp joden onderduiken en ze stelde haar eigen advocatenpraktijk beschikbaar voor het vervalsen van persoonsbewijzen. Daarnaast was ze, samen met onder anderen Frieda Belinfante, betrokken bij de beroemde aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister in 1943, maar ontsnapte aan arrestatie. Na de oorlog bleef Mazirel zich inzetten tegen discriminatie, onder andere door leden van het COC en de NVSH te verdedigen. Ze stond ook op voor de rechten van Roma en Sinti. Mazirel overleed in 1974, maar haar erfenis leeft voort in de Lau Mazirel Stichting en de in 1982 hernoemde Lau Mazirelbrug in Amsterdam. Historica en journaliste Esther Gaarlandt werkt momenteel samen met Jasmijn de Zeeuw aan een boek over haar indrukwekkende leven.

Gerarda Alida (Atie) Ridder-Visser (1914-2014)

De Rotterdamse Atie Visser voegde zich in 1944, onder de schuilnaam 'Karin', bij de knokploeg van de Drentse boer Marinus Post. Over hem schreef ze later een boek, dat in 1999 werd gepubliceerd. Atie had haar eigen vuurwapen en nam actief deel aan gewapende overvallen op distributiekantoren in onder andere Elburg, Wezep en Dedemsvaart. Ze was naar eigen zeggen ‘bezeten’ van het gewapende verzet en genoot van de kameraadschap in de groep. Na Dolle Dinsdag dook ze onder in Amsterdam, waar ze samen met Post een informant van de SD wilde liquideren. De poging mislukte, Post werd gearresteerd en geëxecuteerd, maar Atie wist te ontsnappen. Haar meest beruchte daad was de moord op Felix Guljé, een werktuigbouwkundig ingenieur die door het verzet onterecht werd verdacht van collobaratie. Tien maanden na de bevrijding op 1 maart 1946 schoot Atie Guljé neer toen hij haar bij zijn deur ontving. In 1947 emigreerde ze naar Nederlands-Indië, trouwde en keerde enkele jaren later terug naar Nederland. In 2011, op 96-jarige leeftijd, biechtte ze de moord op Guljé op. Dankzij de verjaringstermijn werd ze niet vervolgd. Ook mocht ze het aan haar in 1982 uitgereikte Verzetsherdenkingskruis houden. Atie overleed in 2014, kort voor haar honderdste verjaardag.

Ellis Maud Brandon (1923-2024)

Ellis Brandon was een van de weinige vrouwelijke Engelandvaarders. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hielp ze joodse gezinnen en was ze koerierster voor illegale kranten zoals Het Parool en Vrij Nederland. Toen de Gestapo haar op het spoor kwam, moest ze onderduiken. In 1943 ontsnapte ze naar Engeland via België, Frankrijk, Spanje en Portugal. Daar sloot ze zich aan bij het overzeese verzet en werkte voor het Nederlandse ministerie van Binnenlandse Zaken. Later meldde ze zich ook aan bij het Vrouwen Hulpkorps. Hoewel ze aanvankelijk na terugkomst in Nederland een lintje weigerde, kreeg ze in 1980 alsnog het Verzetsherdenkingskruis opgespeld. Haar kleindochter Carlijn Vis schreef een roman, Vrij Spel (2012), geïnspireerd op het verhaal van haar ‘verzetsoma’. In 2016 reflecteerde Brandon in een NRC-artikel op haar rol als vrouw in het verzet: ‘Vrouwen leken in die tijd misschien minder belangrijk, maar ik heb geen moment het gevoel gehad dat ik minder was dan de mannen in het verzet. Bepaalde dingen kon ik juist doen omdat ik een vrouw was.’ Ellis Brandon overleed in 2024, op 101-jarige leeftijd, als de oudste nog levende Engelandvaarder.

Erna Kropveld (1921-2001)

Verzetsvrouw Erna Kropveld is vooral bekend als vriendin en dispuutgenote van Hannie Schaft. In november 2003 ontving het Verzetsmuseum in Amsterdam een bijzondere schenking: het vermommingsbrilletje van Hannie Schaft. Dit brilletje, dat Hannie en soms ook Erna bij hun acties droegen, werd via Erna’s familie aan het museum geschonken. Erna was de dochter van een niet-joodse moeder en een joodse vader en zette zich actief in voor het verzet. Ze stal tientallen persoonsbewijzen, die ze doorgaf aan vervalsers. In een documentaire over Hannie Schaft uit 1990 vertelt ze hoe ze met Hannie samenwerkte: Bekijk hier de documentaire. Erna werkte ook samen met Toby Vos, die later met haar broer zou trouwen. Een van Toby’s zoons schreef ons dat Erna weinig over de oorlog sprak, maar  hij wist zich nog te herinneren dat Erna hem vertelde hoe ze een baby uit de Hollandse Schouwburg had gered waar ze later na de oorlog nog contact mee heeft gehouden.

bottom of page